تربیت جامع طلاب
ضرورت تربیت
تربیت که به معنای شکوفا ساختن استعدادهای نهفته در وجود انسان و رشد دادن آنهاست، مهمترین دغدغه و رسالت اصلی انبیای الهی بوده است. مطالعه تاریخ و مواجهه با سرگذشت پیشینیان و دیدن انحرافاتِ بشری در عرصه اندیشه، عمل و اخلاق، همگی این نکته اساسی را منتقل میسازند که تربیت اساسی‌ترین مسئله مصلحان و ضروریترین نیاز انسان در طول تاریخ بوده است.
تربیت که به معنای شکوفا ساختن استعدادهای نهفته در وجود انسان و رشد دادن آنهاست، مهمترین دغدغه و رسالت اصلی انبیای الهی بوده است. مطالعه تاریخ و مواجهه با سرگذشت پیشینیان و دیدن انحرافاتِ بشری در عرصه اندیشه، عمل و اخلاق، همگی این نکته اساسی را منتقل میسازند که تربیت اساسی‌ترین مسئله مصلحان و ضروریترین نیاز انسان در طول تاریخ بوده است.
خداوند متعال استعدادهای فراوانی را در وجود انسان قرار داده است؛ آنچنانکه امیرالمؤمنین(ع) در خطبه نخست نهج البلاغه، به استعدادهای نهفته در وجود انسان اشاره میکنند و علت بعثت انبیای الهی را کشف و پرورش گنجهای پنهان درون انسان می‌دانند. قرآن کریم نیز تزکیه، تربیت و رشد دادن جان انسانها را به عنوان هدف بعثت انبیا بر میشمارد. 2 قرآن، این معجزه جاوید رسول اکرم؟ص؟ خود برنامه تربیت است و همه تلاش اولیای دین در راستای تبیین و پیاده سازی کامل این کتاب در روح و جان انسانها بوده است؛ چراکه اگر تربیت نباشد هدف خلقت که همان بندگی، کمال اختیاری و قرب به خداست، تحقق نمی یابد. انبیای الهی بهترین مربیان هستند؛ زیرا بیش از هر کسی انسان را می شناسند و او را دوست دارند. ایشان مانند پدری آ گاه و مهربان خواهان رشد فرزندان معنوی خود هستند. بنابراین در یک کلام می توان گفت هدف دین و اولیای الهی «تربیت» است.
تربیت نیرو، اولویت امروز و نیاز فردا
با پیروزی انقلاب اسلامی، تاریخ تشیّع وارد مرحلۀ تازهای شد. این انقلاب نشان داد که عالمان ربّانی همچون امام راحل(ره) و تربیت یافتگان دامان پاک او میتوانند منشاء برکات عظیمی باشند که تاریخ پس از خود را دستخوش تغییر نماید؛ همچنان که پیروزی انقلاب اسلامی مرهون تلاشهای عالمان ربانی به عنوان مربیان جامعه و مردم تربیت یافته آنان بود. مطالعۀ تحوّلات تاریخ کوتاه ولی پرفرازونشیب این دوره روشن میسازد که انقلاب ما برای پیشبرد اهداف خود، همچنان محتاج به این ظرفیت ارزشمند انسانی است. متأسفانه باید اذعان نمود که علیرغم تلاشهای ارزشمند برای تربیت نیروهایی که بتوانند این بنای عظیم را پاسداری کنند و انقلاب را در مسیر اهداف متعالی اش پیش برند، در این زمینه کمبود جدّی احساس میشود. کمکاری، سستی و گاه انحراف در برخی نیروها و جریانهای فرهنگی و مذهبی در کنار تلاش گسترده و بیوقفه دشمنان انقلاب و تحرکات موذیانه آنان در میان نسل جوان نشان میدهد ضروریترین کار در این مرحلۀ حساس، تربیت نیروهای فعال در عرصۀ فرهنگ است. چراکه سرنوشت جامعه در حقیقت به دست خواص است؛ در این راستا تربیت روحانیت کارآمد به عنوان امامان جامعه نسبت به تربیت دیگر نیروها از اولویت بالاتری برخوردار است؛ به تعبیری دیگر، امروزه کلیدی ترین کار «مُصلح پروری» است؛ چراکه یک انسان مُصلح می تواند پرچمدار یک اُمت باشد. بهترین ستایش ها در شأن عالم با عمل و بدترین نکوهشها برای عالم بی عمل است و این حکایت از تأثیرگذاری عمیق عالمان در جامعه دارد، عالمانی که بار رسالت را به دوش گرفته، زکات علمشان را داده و در عمل الگو باشند.
بی شک در این زمان، آنچه بیش از هر عملی دل امام زمان(عج) را شاد می کند، پرورش انسانهایی است که بتوانند یار ایشان باشند و در خدمت اهداف حجت خدا قرار گیرند، اینان هستند که می توانند پرچم انقلاب را به دست آن امام منتظَر برسانند.
تربیت جامع
هنر انبیای الهی، که تربیت یافته خداوند حکیم و مهربان اند، توجه تام و عنایت خاص به جامعیت در تربیت انسان است. معلمان بشریت، هیچگاه در رشد و تعالی و تربیت انسان، تکبعدی و یکجانبه پیش نرفته اند؛ بلکه همه جانبه نگری و جامعیت در تربیتِ انسان، از اصول روش تربیتی انبیای الهی است. فرآیند تربیت طلاب علوم دینی هم باید برگرفته از روش تربیت انبیای الهی، اینچنین باشد. از سویی دیگر، گستره وسیع مسئولیت عالمان دینی، تنوع مخاطبان و نیازهای آنان تردیدی به جا نمی گذارد که امروزه طلاب علوم دینی باید از رشد جامع و متوازن برخوردار باشند. واضح است که توان و استعداد هر فرد در میزان جامعیت او مؤثر است؛ اما همه طلاب نیازمند برخورداری نسبی از همه ویژگیهای لازم برای انجام رسالت خود هستند. بی تردید، بدون تربیت جامع و متوازن، انجام صحیح رسالت طلبگی با مشکل جدی مواجه میگردد و چه بسا چنین فردی، آسیبهای جدی، بر پیکره دین و دینداری مردم وارد سازد. طلبه باتقوا ولی تندخو، متخلق ولی کم مایه، اندیشور ولی پرتوقع، جهادی ولی بی بصیرت، تحلیلگر ولی کم کار و پرکار ولی ناکارآمد، اگر به دین خواهی و دینداری مردم ضربه نزند،گرهی از کار امت اسلام و نظام اسلامی نخواهد گشود. بررسی زندگی عالمان دینی و مطالعه سبک و سیره ایشان، به خوبی نشان می دهد، بزرگانی که از جامعیت بیشتری برخوردار بوده اند، بهتر و بیشتر توانسته اند رسالت طلبگی خود را ایفا و دین خدا را یاری نمایند و خدمات ماندگاری بر جای گذارند. بی شک امام راحل؟ره؟ و رهبر معظم انقلاب؟حفظ؟ نمونه های گویایی از این الگوی تربیتی اند. آشنایی با زندگی رهبر فرزانه انقلاب و مشاهده شخصیت ذوابعاد و جامع ایشان در تسلط بر علوم مختلف اسلامی چون فقه، تفسیر، حدیث، تاریخ و... و جمع آن با تقوا، شجاعت، مردم دوستی، بصیرت و زمان شناسی در کنار بهره مندی از قوت بیان و قلم، به خوبی درمی یابیم که خدمات ماندگار معظم له، افزون بر فضل و تأییدات الهی، مرهون جامعیت کم نظیر ایشان است. با این باور، حوزه های علمیه باید مأموریت اصلی خود را تحقق تربیت جامع در طلاب قرار دهند. بدیهی است ضرورت کسب جامعیت با ضرورت به دست آوردن تخصص منافات ندارد؛ بلکه لازم است هر یک از طلاب در مقطع عمومی و یا در مراحل کسب تخصص از جامعیت نسبی برخوردار باشند. در کتاب «الگوی تربیت جامع طلاب» رشد متوازن همه شاخص های طلبه تراز در قالب مجموع های از راهبردهای کلی و راهکارهای عینی دنبال می شود.
ویژگی های طلبه جامع
طلبۀ جامع، طلبه ای است که به صورت توأمان و به طور نسبی دارای ویژگی های هفتگانهٔ زیر باشد:
1. متقی: دارای ملکه تقوای الهی و ملتزم به انجام واجبات، ترک محرمات و پرهیز از شبهات.
2. متخلق: آراسته به مکارم اخلاق و آداب اسلامی با تأسّی به سیرۀ نبوی.
3. متفقّه در دین: تلاشگر در زمینۀ شناخت عمیق، مستند، جامع و نظام مندِ معارف دینی.
4. مجاهد: دارای روحیه جهادی و انقلابی، پرانگیزه، خستگی ناپذیر، بیتکلّف و بدون چشم داشت.
5. بصیر: عالم به زمان، دشمن شناس، آشنا با اهداف و اولویتهای انقلاب اسلامی و فرصتها و تهدیدهای پیش روی جهان اسلام و تشیع، آگاه به جایگاه و وظایف روحانیت و گوش‌به‌فرمان ولی فقیه.
6. دردآشنا: همراه، همدرد و دلسوز مردم بهویژه محرومان و مستضعفان و داشتن درکی صحیح از معضلات و نیازهای آنان در گستره شهر، کشور، دنیای اسلام و جهان معاصر.
7. کارآمد: مفید و اثربخش در خانواده و اجتماع با توانمندی در فعالیتهای گروهی و تشکیلاتی و بکارگیری روشها و ابزارهای سنتی و نوین تبلیغی.
تربیت نیرو، اولویت امروز و نیاز فردا
با پیروزی انقلاب اسلامی، تاریخ تشیّع وارد مرحلۀ تازهای شد. این انقلاب نشان داد که عالمان ربّانی همچون امام راحل(ره) و تربیت یافتگان دامان پاک او میتوانند منشاء برکات عظیمی باشند که تاریخ پس از خود را دستخوش تغییر نماید؛ همچنان که پیروزی انقلاب اسلامی مرهون تلاشهای عالمان ربانی به عنوان مربیان جامعه و مردم تربیت یافته آنان بود. مطالعۀ تحوّلات تاریخ کوتاه ولی پرفرازونشیب این دوره روشن میسازد که انقلاب ما برای پیشبرد اهداف خود، همچنان محتاج به این ظرفیت ارزشمند انسانی است. متأسفانه باید اذعان نمود که علیرغم تلاشهای ارزشمند برای تربیت نیروهایی که بتوانند این بنای عظیم را پاسداری کنند و انقلاب را در مسیر اهداف متعالی اش پیش برند، در این زمینه کمبود جدّی احساس میشود. کمکاری، سستی و گاه انحراف در برخی نیروها و جریانهای فرهنگی و مذهبی در کنار تلاش گسترده و بیوقفه دشمنان انقلاب و تحرکات موذیانه آنان در میان نسل جوان نشان میدهد ضروریترین کار در این مرحلۀ حساس، تربیت نیروهای فعال در عرصۀ فرهنگ است. چراکه سرنوشت جامعه در حقیقت به دست خواص است؛ در این راستا تربیت روحانیت کارآمد به عنوان امامان جامعه نسبت به تربیت دیگر نیروها از اولویت بالاتری برخوردار است؛ به تعبیری دیگر، امروزه کلیدی ترین کار «مُصلح پروری» است؛ چراکه یک انسان مُصلح می تواند پرچمدار یک اُمت باشد. بهترین ستایش ها در شأن عالم با عمل و بدترین نکوهشها برای عالم بی عمل است و این حکایت از تأثیرگذاری عمیق عالمان در جامعه دارد، عالمانی که بار رسالت را به دوش گرفته، زکات علمشان را داده و در عمل الگو باشند.
بی شک در این زمان، آنچه بیش از هر عملی دل امام زمان(عج) را شاد می کند، پرورش انسانهایی است که بتوانند یار ایشان باشند و در خدمت اهداف حجت خدا قرار گیرند، اینان هستند که می توانند پرچم انقلاب را به دست آن امام منتظَر برسانند.
تربیت جامع
هنر انبیای الهی، که تربیت یافته خداوند حکیم و مهربان اند، توجه تام و عنایت خاص به جامعیت در تربیت انسان است. معلمان بشریت، هیچگاه در رشد و تعالی و تربیت انسان، تکبعدی و یکجانبه پیش نرفته اند؛ بلکه همه جانبه نگری و جامعیت در تربیتِ انسان، از اصول روش تربیتی انبیای الهی است. فرآیند تربیت طلاب علوم دینی هم باید برگرفته از روش تربیت انبیای الهی، اینچنین باشد. از سویی دیگر، گستره وسیع مسئولیت عالمان دینی، تنوع مخاطبان و نیازهای آنان تردیدی به جا نمی گذارد که امروزه طلاب علوم دینی باید از رشد جامع و متوازن برخوردار باشند. واضح است که توان و استعداد هر فرد در میزان جامعیت او مؤثر است؛ اما همه طلاب نیازمند برخورداری نسبی از همه ویژگیهای لازم برای انجام رسالت خود هستند. بی تردید، بدون تربیت جامع و متوازن، انجام صحیح رسالت طلبگی با مشکل جدی مواجه میگردد و چه بسا چنین فردی، آسیبهای جدی، بر پیکره دین و دینداری مردم وارد سازد. طلبه باتقوا ولی تندخو، متخلق ولی کم مایه، اندیشور ولی پرتوقع، جهادی ولی بی بصیرت، تحلیلگر ولی کم کار و پرکار ولی ناکارآمد، اگر به دین خواهی و دینداری مردم ضربه نزند،گرهی از کار امت اسلام و نظام اسلامی نخواهد گشود. بررسی زندگی عالمان دینی و مطالعه سبک و سیره ایشان، به خوبی نشان می دهد، بزرگانی که از جامعیت بیشتری برخوردار بوده اند، بهتر و بیشتر توانسته اند رسالت طلبگی خود را ایفا و دین خدا را یاری نمایند و خدمات ماندگاری بر جای گذارند. بی شک امام راحل؟ره؟ و رهبر معظم انقلاب؟حفظ؟ نمونه های گویایی از این الگوی تربیتی اند. آشنایی با زندگی رهبر فرزانه انقلاب و مشاهده شخصیت ذوابعاد و جامع ایشان در تسلط بر علوم مختلف اسلامی چون فقه، تفسیر، حدیث، تاریخ و... و جمع آن با تقوا، شجاعت، مردم دوستی، بصیرت و زمان شناسی در کنار بهره مندی از قوت بیان و قلم، به خوبی درمی یابیم که خدمات ماندگار معظم له، افزون بر فضل و تأییدات الهی، مرهون جامعیت کم نظیر ایشان است. با این باور، حوزه های علمیه باید مأموریت اصلی خود را تحقق تربیت جامع در طلاب قرار دهند. بدیهی است ضرورت کسب جامعیت با ضرورت به دست آوردن تخصص منافات ندارد؛ بلکه لازم است هر یک از طلاب در مقطع عمومی و یا در مراحل کسب تخصص از جامعیت نسبی برخوردار باشند. در کتاب «الگوی تربیت جامع طلاب» رشد متوازن همه شاخص های طلبه تراز در قالب مجموع های از راهبردهای کلی و راهکارهای عینی دنبال می شود.
ویژگی های طلبه جامع
طلبۀ جامع، طلبه ای است که به صورت توأمان و به طور نسبی دارای ویژگی های هفتگانهٔ زیر باشد:
1. متقی: دارای ملکه تقوای الهی و ملتزم به انجام واجبات، ترک محرمات و پرهیز از شبهات.
2. متخلق: آراسته به مکارم اخلاق و آداب اسلامی با تأسّی به سیرۀ نبوی.
3. متفقّه در دین: تلاشگر در زمینۀ شناخت عمیق، مستند، جامع و نظام مندِ معارف دینی.
4. مجاهد: دارای روحیه جهادی و انقلابی، پرانگیزه، خستگی ناپذیر، بیتکلّف و بدون چشم داشت.
5. بصیر: عالم به زمان، دشمن شناس، آشنا با اهداف و اولویتهای انقلاب اسلامی و فرصتها و تهدیدهای پیش روی جهان اسلام و تشیع، آگاه به جایگاه و وظایف روحانیت و گوش‌به‌فرمان ولی فقیه.
6. دردآشنا: همراه، همدرد و دلسوز مردم بهویژه محرومان و مستضعفان و داشتن درکی صحیح از معضلات و نیازهای آنان در گستره شهر، کشور، دنیای اسلام و جهان معاصر.
7. کارآمد: مفید و اثربخش در خانواده و اجتماع با توانمندی در فعالیتهای گروهی و تشکیلاتی و بکارگیری روشها و ابزارهای سنتی و نوین تبلیغی.